Podnoszona na nowo kwestia relokacji migrantów, w szczególności muzułmanów w kontekście ich rosnącej diaspory w Europie wzbudza kolejne spory. Źródłem kontrowersji jest nie tylko odmienność religijna i etniczna przybyszy, ale także postrzeganie przez nich roli kobiet w społeczeństwie. Czy chcemy tego, czy nie, islam stał się „drugą religią Europy” i nieodłączną częścią kulturowego krajobrazu naszego kontynentu, ale wbrew powszechnemu przeświadczeniu społeczności muzułmanów w Europie, daleko jednak do monolitu: jest ona różnorodna pod względem etnicznym, religijnym i językowym. Jej poglądy na kwestię kobiecą warunkuje szereg czynników, takich jak historia i tradycja (inny stosunek do kwestii praw kobiet mają silnie zsekularyzowani Turcy, a inny imigranci z konserwatywnej Somalii), poziom integracji, stopień wykształcenia czy status majątkowy (uboższa diaspora muzułmańska zazwyczaj mniej tolerancyjnie odnosi się do pracy kobiet, ich działalności politycznej czy prawa do samodzielnego wyboru męża). Ponadto europejski islam wchodzi w interakcje z polityką i społecznymi problemami różnych krajów Europy – inna zatem będzie jego specyfika we Francji, Holandii czy w Polsce. Zderzenie kultury islamskiej i zachodniej generuje dwa niezależne trendy w obrębie wspomnianej społeczności – pierwszy dotyczy umiarkowanych muzułmanów i ukierunkowany jest na stworzenie „europejskiego islamu”, który godzić ma nauki Mahometa z zachodnimi wartościami. Pozostaje on nadzieją europejskich i unijnych liberałów, ale czy rzeczywiście inaczej interpretuje prawa kobiet? Tę ideę europejskiego, umiarkowanego islamu od lat propaguje m.in. wykształcony w Genewie Tariq Ramadan, deklarujący, że „kobiet nie należy zmuszać do zakładania chusty, ale też do jej zdejmowania”. Ten popularny, charyzmatyczny „muzułmański celebryta” (i wykładowca na Oxfordzie) propaguje elastyczną wersję szariatu, dopuszczając jej ograniczoną adaptację do wartości Zachodu. Niemniej i on obojnaczo opisuje kwestię upodmiotowienia kobiet (choćby nawet w oparciu o religijne zasady głoszone przez proroka Mahometa, jak próbują to czynić feministki islamskie). Chętniej cytuje zapisy Koranu, które świadectwo dwóch kobiet zrównują ze świadectwem jednego mężczyzny, enigmatycznie doradzając muzułmankom, by powróciły do pierwotnej „kobiecości”, nie korzystając z laickich wzorców zachodniego feminizmu. Inny i bardziej powszechny trend wśród europejskich muzułmanów to rosnący sprzeciw wobec europejskich wartości, w tym idei równości płci. Zakładano, że na przestrzeni dwóch, trzech pokoleń muzułmanie zaakceptują demokrację, pluralizm kulturowy i religijny, indywidualizm czy dążenie do samorealizacji kobiet, ale stało się odwrotnie. Istnieje też wyraźna tendencja do samosegregacji kulturowej i terytorialnej wśród muzułmanów, zarówno tych, którzy dopiero przybyli do Europy, jak i już tam urodzonych. Większość z nich uznaje zwyczaje europejskie i „wartości liberalne” za sprzeczne z moralnością islamu i graniczące z rozwiązłością, co dotyczy m.in. małżeństw osób tej samej płci oraz feminizmu. Konsekwentnie odrzucają także równość płci, wolność wyznania, wolność słowa i prawa mniejszości seksualnych. Z problemem tym nie potrafią uporać się rządy państw zachodniej Europy ani unijne instytucje – co więcej, w imię wolności wyznania i poszanowania praw mniejszości coraz częściej selektywnie stosuje się przepisy konstytucji państw członkowskich UE, zaś sądy krajowe powoli dopuszczają w praktyce orzeczniczej elementy szariatu, w szczególności w sprawach małżeńskich, poniekąd legitymizując tym gorszą sytuację kobiet. W efekcie w państwach zachodnioeuropejskich obserwujemy kształtowanie się społeczeństw równoległych, co stanie się problemem systemowym, zagrażającym tożsamości, kulturze i integralności tych krajów z mniej lub bardziej zaznaczonym odmiennym statusem prawnym i społecznym kobiet wywodzących się z europejskich środowisk islamskich.
MACIEJ CESARZ
Doktor nauk prawnych, doktor habilitowany nauk o polityce i administracji, Prorektor Uniwersytetu Wrocławskiego ds. studenckich, adiunkt w Katedrze Studiów Europejskich Wydziału Nauk Społecznych UWr. Pracował jako Visiting Fellow w Uniwersytecie Maltańskim i wykładał w Niemczech, Hiszpanii, Czechach, Rumunii, Turcji i Gruzji. Jego zainteresowania naukowe dotyczą obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w UE, prawa Unii Europejskiej, rynku wewnętrznego, zarządzania granicami i polityki migracyjnej UE a także relacji unijno-tureckich oraz problematyki samorządu terytorialnego. W życiu prywatnym szczęśliwy mąż i ojciec. Uprawia szermierkę tradycyjną i kalistenikę. Miłośnik zwierząt i muzyki rockowej.