WYWIAD Z PANIĄ DR ALEKSANDRĄ HADZIK, PREZES KRUS, PRZEWODNICZĄCĄ SEKCJI ROLNICTWA ISSA ORAZ PANIĄ MAGDALENĄ WACHNICKĄ-WITZKE, DYREKTOR BIURA KOMUNIKACJI I WSPÓŁPRACY MIĘDZYNARODOWEJ CENTRALI KRUS, SEKRETARZ GENERALNĄ SEKCJI ROLNICTWA ISSA
Szanowne Panie, po raz kolejny spotykamy się na łamach Magazynu Czerwona Szpilka przy okazji Forum Ekonomicznego w Karpaczu. Powoli staje się to tradycją, z czego się bardzo cieszę.
Aleksandra Hadzik: Bardzo dziękujemy za ponowne zaproszenie.
W tym roku Forum przebiega pod hasłem: „Nowe wartości Starego Kontynentu – Europa u progu zmian” – czy odczuwają Panie, że rzeczywiście Europa się zmienia?
A.H.: Myślę, że wszyscy widzimy, że Europa się zmienia. Zmiany dostrzegalne są na poziomie geopolitycznym, ekonomicznym i demograficznym. Do tego dochodzą dynamiczne przemiany technologiczne, mające istotny wpływ na funkcjonowanie społeczeństw.
Mówiąc o zmianach, zapytam o te, które zachodzą na polskiej wsi. Czy i jaki mają wpływ na funkcjonowanie Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego?
A.H.: Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego powołana została w 1990 roku ustawą o ubezpieczeniu społecznym rolników i realizuje określone ustawą zadania. Kasa obejmuje ubezpieczeniem społecznym rolników, wypłaca świadczenia z ubezpieczeń emerytalno-rentowego oraz wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego, prowadzi działalność prewencyjną, rehabilitację leczniczą, dwuinstancyjny system orzecznictwa lekarskiego. Z dniem wejścia Polski do Unii Europejskiej realizuje zadania związane z koordynacją zabezpieczenia społecznego w krajach UE. Kasa wykonuje także wiele dodatkowych zadań wskazanych przez państwo. Na przestrzeni lat ten zakres działań ulegał zmianie, z tych najnowszych można wskazać przyznawanie i wypłatę od 1 lipca 2023 r. świadczenia pieniężnego z tytułu pełnienia funkcji sołtysa wszystkim osobom pełniącym tę funkcję, nawet w przypadku pobierania świadczenia emerytalno-rentowego z ZUS lub innego organu rentowego. Mówiąc o zmianach, które zachodzą na polskiej wsi, możemy stwierdzić, że Kasa odczuwa najbardziej te, które mają wpływ na liczbę ubezpieczonych w Kasie rolników i uprawnionych do wypłat świadczeniobiorców. Do tego dostosowujemy organizację pracy, strukturę organizacyjną, zwłaszcza w terenie. Bo proszę pamiętać, Kasa to nie tylko Centrala w Warszawie, ale także 16 oddziałów regionalnych i 256 placówek terenowych.
Liczba ubezpieczonych w KRUS rolników z roku na rok maleje, a także pojawiają się postulaty likwidacji KRUS. Część osób porównuje pracę rolnika do pracy przedsiębiorcy, a na tym drugim ciążą przecież większe obciążenia składkowe czy podatkowe. Czym różni się praca w gospodarstwie rolnym od pracy w innych zawodach?
A.H.: KRUS nie jest jedynym przykładem odrębnego systemu zabezpieczenia społecznego dla rolników w Europie. W Niemczech system taki działa od 1919 r., w Finlandii od 1969 r., a we Francji od 1945 r. Jest to ukłon w kierunku grupy zawodowej, która ma realny wpływ na zapewnienie jednego z podstawowych filarów bezpieczeństwa narodowego, jakim jest bezpieczeństwo żywnościowe. Ze względu choćby na specyfikę produkcji rolnej, która jest uzależniona od warunków pogodowych, rolnicy nie mogą być traktowani tak, jak pracownicy, którzy przychodzą na osiem godzin do pracy. Rolnicy pracują 7 dni w tygodniu, ich czas pracy jest nienormowany, muszą wykonywać wiele zdań jednocześnie. Bardzo często jest im trudno wyjechać na wczasy czy podjąć rehabilitację.
KRUS bardzo dużo miejsca poświęca zachowaniu bezpieczeństwa w gospodarstwach rolnych. Z czego to wynika?
A.H.: To prawda, tak jak już wcześniej wspomniałam, działalność prewencyjna wpisana jest w zadania ustawowe KRUS. Odrębny od powszechnego system zabezpieczenia społecznego rolników ukierunkowany jest całościowo na pracę, którą wykonuje rolnik. To daje nam kompetencję do myślenia o tym, jak tę pracę wykonywać w sposób bezpieczny, z troską o dobrostan rolnika i jego rodziny. Zależy nam na tym, żeby rolnik ubezpieczony w Kasie był zdrowy, zadowolony ze swojej pracy, miał czas na wypoczynek i satysfakcję z życia. Na przestrzeni 30 lat liczba wypadków w gospodarstwach rolnych spadła o 80%. Moim zdaniem na tak spektakularny efekt ma wpływ między innymi właśnie odrębność systemu zabezpieczenia społecznego i ukierunkowane na pracę rolnika działania prewencyjne.
Jakie konkretnie działania prewencyjne prowadzi Kasa?
A.H.: Podstawową formą oddziaływania prewencyjnego, którą prowadzimy od ponad 30 lat, są szkolenia dla rolników. Podczas bezpośrednich spotkań z mieszkańcami wsi organizujemy szkolenia BHP, pokazy bezpiecznej obsługi sprzętu rolniczego; wskazujemy najczęstsze zagrożenia wypadkowe. W samym tylko 2022 roku przeszkoliliśmy ponad 83,5 tys. rolników, a także członków ich rodzin oraz osoby związane ze środowiskiem wiejskim. W przeciągu ostatnich 10 lat tych osób było aż ponad 1,5 mln. Oprócz szkoleń prowadzimy pogadanki dla dzieci i młodzieży w szkołach wiejskich, wizytujemy gospodarstwa rolne oraz spotykamy się z rolnikami podczas różnorodnych lokalnych wydarzeń: targów czy dożynek. Organizujemy konkursy – wśród tych o największym zasięgu znajdują się: Ogólnokrajowy Konkurs Bezpieczne Gospodarstwo Rolne, Konkurs na publikację W rolnictwie można pracować bezpieczniej, Ogólnopolski Konkurs Plastyczny dla Dzieci Bezpiecznie na Wsi, Ogólnopolski Konkurs dla Dzieci na Rymowankę o Bezpieczeństwie w Gospodarstwie Rolnym oraz Ogólnopolski Konkurs dla Młodzieży Moja Wizja Zero. Zintegrowaniu działań zmierzających do wyeliminowania wypadków podczas pracy w gospodarstwach rolnych służy uruchomiony w tym roku projekt Bezpieczny Rolnik, Bezpieczna Wieś, a także realizowana przez Kasę od 2018 roku międzynarodowa strategia prewencyjna Wizja Zero. Takie działania wzmacniają przekaz prewencyjny KRUS i jeszcze bardziej przyczyniają się do poprawy bezpieczeństwa pracy w gospodarstwach rolnych.
Obie Panie mają doświadczenie międzynarodowe w odniesieniu do prewencji w rolnictwie, piastują Panie wysokie funkcje w Zarządzie Sekcji Rolnictwa ISSA. Jak wyglądają kwestie prewencyjne w rolnictwie za granicą? Jakie widzą Panie podobieństwa, a jakie różnice?
A.H.: Rolnictwo w różnych krajach ma swoją specyfikę, ale też i różne metody prowadzenia rolniczych ubezpieczeń społecznych. To samo tyczy się działań prewencyjnych. Sekcja Rolnictwa ISSA skupia instytucje i osoby, które są zaangażowane w promowanie bezpieczeństwa i higieny pracy w rolnictwie, daje swym członkom możliwość wymiany informacji oraz doświadczeń i ma na celu dostarczenie praktycznych rozwiązań w odniesieniu do bardzo konkretnych zagadnień.
Magdalena Wachnicka-Witzke: Jednym z głównych zagadnień naszej Sekcji na Forum Ekonomicznym jest implementacja Wizji Zero. Jest to pierwsza w historii światowa strategia prewencyjna, zainicjowana przez ISSA, która opiera się na trzech filarach: bezpieczeństwie, zdrowiu i dobrostanie w miejscu pracy. Podstawowym założeniem tej strategii jest to, że każdemu wypadkowi można zapobiec, jeśli zastosujemy odpowiednie narzędzia prewencyjne. Zgodnie z Wizją Zero dążymy do zera wypadków i zera chorób zawodowych. Implementacja tej strategii różni się w poszczególnych krajach, chociażby z uwagi na formę działań prewencyjnych, uwzględniających m.in. uwarunkowania klimatyczne, profil produkcji, stopień zmechanizowania rolnictwa, różnice kulturowe, strukturę wiekową czy migrację zarobkową.
Czym Polska wyróżnia się pośród innych krajów europejskich w prowadzonych działaniach prewencyjnych?
A.H.: Przede wszystkim, jak już wcześniej wspomniałam, mamy imponujące osiągnięcia w zakresie zapobiegania wypadkom w rolnictwie. Tak duży spadek liczby wypadków w rolnictwie czyni nas na tym polu liderem wśród krajów europejskich. Doceniła to Komisja Europejska, zapraszając nas w maju tego roku do Sztokholmu na Szczyt podsumowujący realizację strategicznych ram Komisji Europejskiej, dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy na lata 2021-2027 do zaprezentowania działań prewencyjnych KRUS w ramach wdrażania strategii Wizji Zero w sektorze rolniczym w Polsce oraz praktyk w zakresie prewencji wybranych członków Sekcji Rolnictwa ISSA.
Na co zwrócili Państwo największą uwagę podczas tej prezentacji?
M.W.W.: Wskazaliśmy, na bazie doświadczeń prewencyjnych KRUS i innych członków Sekcji, że dobierając formy działań prewencyjnych, powinniśmy uwzględniać specyfikę pracy w gospodarstwie rolnym. To znaczy, że gospodarstwo rolne to zarówno miejsce pracy, jak i miejsce życia rodziny. Dlatego naszymi działaniami obejmujemy nie tylko rolnika, ale również członków jego rodziny, w tym dzieci, budując kulturę bezpieczeństwa poprzez zabawę – np. konkursy prewencyjne. Zwróciliśmy również szczególną uwagę na kwestię dobrostanu rolnika w trzech wymiarach: fizycznym, psychicznym i społecznym. O ile fizyczny dobrostan jest powszechnie znanym pojęciem, o tyle psychiczny i społeczny wymiar dobrostanu zawodowego nadal pozostaje niedoszacowany w kontekście wpływu na bezpieczeństwo pracy rolnika. To między innymi nasza rola, by nadać tym zagadnieniom odpowiednią rangę w dyskusji nad wypracowaniem właściwych środków zaradczych. Dotyczy to komunikacji zarówno na forum międzynarodowym, jak i krajowym.
Jakie przedsięwzięcia w tym zakresie na forum międzynarodowym Kasa planuje zrealizować jeszcze w tym roku?
M.W.W.: Sekcja Rolnictwa ISSA przygotuje się do Sesji Technicznej One Vision Zero for Global Supply Chains wspólnie z Sekcjami ISSA ds. Prewencji w Górnictwie i Handlu, która odbędzie się podczas 23. Światowego Kongresu BHP, organizowanego w Sydney w listopadzie tego roku. W globalnym świecie łańcuchy dostaw są linią życia dla konsumentów i firm. To, jak są ważne, pokazały ostatnie światowe wydarzenia – pandemia i wojna na Ukrainie, a standardy bezpieczeństwa, zdrowia i ochrony środowiska budzą obawy, ponieważ odpowiedzialność społeczna i indywidualna jest często po prostu przenoszona na innych. Istnieje jednak ogromny potencjał, aby wykorzystać siłę łańcuchów dostaw w celu poprawy BHP i warunków pracy poprzez zastosowanie strategii prewencyjnej Wizja Zero. W ten sposób można zbudować większą odporność łańcuchów dostaw oraz zapewnić zrównoważony rozwój.
W bieżącym roku mamy już odnotowany szczególny sukces. Nasz temat Czy podejście 360 stopni w prewencji wypadków w rolnictwie jest skuteczne? – na podstawie 30 lat działań KRUS w Polsce został zaakceptowany w ramach jednej z sesji Kongresu, co jest wielkim wyróżnieniem, gdyż na Kongres zgłoszonych zostało ponad 1000 abstraktów z całego świata.
A.H.: Mamy nadzieję, że te wszystkie działania przyniosą kolejny spadek liczby wypadków w rolnictwie, tak żebyśmy jeszcze bardziej przybliżyli się do osiągnięcia Wizji Zero – czyli zera wypadków i zera chorób zawodowych w rolnictwie.
Czego i ja życzę zarówno Paniom, jak i wszystkim rolnikom ubezpieczonym w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego.
Dziękuję za rozmowę.